Тыдзень беларускага языка і літаратуры 2016/2017 навучальны год

План правядзення тыдня беларускай мовы і літаратуры,

прысвечанага 500-годдзю беларускага кнігадрукавання

(03.04.2017 г. – 08.04.2017 г.)

Да 500-годдзя беларускага кнігадрукавання

         Першай друкаванай кнігай, якая з’явілася ў свеце, была выпушчаная ў Кітаі кніга пад назвай «Алмазная Сутра». Вядома, што здарылася гэта знамянальная падзея 11 мая 868 г., гэта значыць 1149 гадоў таму. Вырабіў кнігу нейкі майстар па імені Ван Чы.

         Трэба адзначыць, што Ван Чы напісаў тэкст не сам — «Алмазная Сутра», чыё поўнае назву «Сутра аб дасканалай мудрасці, што рэзалі цемру невуцтва, як удар маланкі», была напісана ў спрадвечныя часы будыйскімі манахамі, і ў чацвёртым стагоддзі манах па імені Кумараджыва пераклаў кніжку на кітайскую мову. Ван Чы ж падрыхтаваў кнігу да друку і надрукаваў.

Тытул першага тыпографа Еўропы па праве належыць немцу Ёгану Гутэнбергу. Практычна Ёган Гутэнберг першы ў свеце стварыў скончаны вытворчы цыкл па вырабе друкаваных кніг. Першымі надрукаванымі тэкстамі былі лацінская граматыка (некалькі лістоў з яе да гэтага часу захоўваюцца ў Нацыянальнай бібліятэцы Парыжа), папскія індульгенцыі і, вядома, Біблія.

         У 1452 годзе І. Гутэнберг прыступае да набору і друку сваёй першай кнігі «Бібліі». Разам з памочнікамі друкар амаль два гады працуе над стварэннем свайго шэдэўра. Стварае шрыфты, разлічвае размяшчэнне тэксту на лісце, падбірае малюнкі. З’яўленне 23 лютага 1455 года адной з першых надрукаваных кніг, Бібліі Гутэнберга, азнаменавала новую эпоху для ўсяго свету.

         7 лютага 1483 г. у Рыме выдадзена кніга «прагнастычныя адзнака бягучага 1483 г.» (Iudicium pronosticon Anni M.cccc.lxxxiii), якая з’яўляецца першай вядомай друкаванай кнігай ўсходнеславянскага аўтара. Падпісаў гэтую працу Юрый Дрогобыч з Русі. У гэтай кнізе акрамя ненавуковых астралагічных прагнозаў былі змешчаныя звесткі па геаграфіі, астраноміі, метэаралогіі, а таксама зроблена спроба вызначыць, у межах якіх геаграфічных межах размешчаны гарады Вільнюс, Дрогобыч, Львоў, Масква і інш.

         Першыя кнігі на царкоўнаславянскай мове выпусціў немец Швайпольт Фіоль ў Кракаве ў 1491 годзе.  Гэта былі: «Актоіх» («Осьмогласник»), «Часословец», а таксама «Трыёдзь посная» і «Трыёдзь каляровая». 

          Мяркуецца, што Трыёдзі (без пазначанага года друкавання) Фіоль выпусціў да 1491 года. У лютым 1491 г. ён заключыў дамову з Рудольфам з Брауншвейга, былым студэнтам Кракаўскага ўніверсітэта, дзе гаворыцца, што Борсдорф вырабіў для Ш. Фіоля «рускі шрыфт». Рускую мову XV стагоддзя — гэта перш за ўсё мова РПЦ Кіева (Русі), на якім таксама пісалі праваслаўныя літвіны ВКЛ.

          З 40-х гг. XV стагоддзя па 31 снежня 1500 года ў 246 гарадах Еўропы паўстала 1099 друкарняў, якія выпусцілі каля 40 тысяч выданняў. У 1505 годзе ў Кракаве адкрылася польскае выдавецтва.

         Беларусы (літвіны) былі другімі сярод славян, хто выдаў сваю друкаваную Біблію: першымі былі чэхі ў 1488 г., другі беларусы — у 1517 годзе яе выдаў у Празе Францыск Скарына з Полацка.

          Шмат у чым Скарына на самай справе быў першым: ён быў літвінам з Полацка, сам «па веры русін», а Фіоль — немец і католік. Скарына не проста выконваў чыйсьці заказ, але сам займаўся перакладамі біблейскіх тэкстаў з царкоўна-славянскай мовы (балгарскай) на рускую (русінскую).

         Першай надрукаванай ім кнігай стала славянская «Псалтыр», у прадмове да якой паведамляецца: «Я, Францыск Скарына, сын слаўнага Полацка, у лекарскіх навуках доктар, загадаў есми Псалтыр ціснуці рускімі словамі, а славенскім мовай». У той час «рускай мовай» называлі беларускую мову, у адрозненне ад царкоўнаславянскай, званай «славенскім». Выйшаў «Псалтыр» 6 жніўня 1517 года. Затым амаль кожны месяц выдаваліся ўсё новыя і новыя тамы Бібліі: Кніга Ёва, Выслоўі Саламона, Эклезіяст … За два гады ў Празе Францыск Скарына выпусціў у свет 23 ілюстраваныя біблейскія кнігі, перакладзеныя ім на зразумелую шырокаму чытачу мову. Кожную з кніг выдавец забяспечыў прадмовай і пасляслоўем, уключыў у Біблію амаль паўсотні ілюстрацый.

     Прыкладна ў 1520 годзе ці крыху пазней першадрукар вярнуўся на радзіму і ў Вільні заснаваў першую ўсходнеславянскую друкарню. Тут выйшла «Малая падарожная кніжыца», якая лічыцца першай кнігай, выдадзенай на беларускіх землях (дакладнай даты выхаду кнігі няма). Тут жа ў 1525 годзе быў надрукаваны «Апостал», які апынуўся апошняй кнігай першадрукара — падчас пажару ў Вільні друкарня Францыска загінула. Менавіта з гэтай кнігі, якую 40 гадоў пачалі ў Маскве расійскае кнігадрукаванне Іван Фёдараў і Пётр Мсціславец, абодва ураджэнца Беларусі.

    Асвету Ф. Скарына звязваў з ідэямі гуманізму і аб’яднання ўсходніх і заходніх славян. Гэта было яго жыццёвае крэда.

    Ф. Скарына адным з першых вывеў беларускую мову на ўзровень літаратурнай нормы, горача абараняў родную культуру ад чужаземных уплываў: “Немногим учителям бывати, но более умети язык свой справовати”. Ён вучыў памятаць свой абавязак перад радзімай, падкрэсліваючы, што “обязанность человека трудится на благо родины, не жалеть всякого тружения и скарбов для… отчизны своея”.

          У 1523 г. беларускі паэт-гуманіст Мікола Гусоўскі (1470 — 1533) выдаў у Кракаве глыбока патрыятычную «Песню пра зубра», твор велізарнай мастацкай сілы, праўдзівы гімн беларускай зямлі.

         Кнігадрукаванне хутка пашыралася. Да 1500 года друкарні з’явіліся прыкладна ў 260 гарадах Цэнтральнай і Заходняй Еўропы. Тут да пачатку XVI стагоддзя было надрукавана больш за 40 тыс. кніг агульным накладам больш за 10 млн. асобнікаў.

         Першай друкарняй на тэрыторыі сучаснай Беларусі была друкарня ў Брэсце, якую заснаваў ў 1553 г. вядомы вучоны-гуманіст, вучань Эразма Ротэрдамскага Бернард Воевудка. Ініцыятарам стварэння брэсцкай друкарні быў адзін з найбагацейшых людзей Еўропы, канцлер Вялікага княства Літоўскага і брэсцкі стараста Мікалай Радзівіл Чорны. Сапраўдным шэдэўрам ўсходнеславянскага мастацтва з’яўляецца «Брэсцкая біблія» 1558 г.

     Даступнасць чытання прынесла людзям магчымасць шукаць інфармацыю, якая была ім патрэбна. Можна было самастойна аналізаваць яе, сартаваць у патрэбным выглядзе. Чытач наўпрост знаёміўся з выкладаннем фактаў, а не іх трактоўкай па чутках або выкладаннем святара. Эпоха кнігадрукавання стала прадвеснікам з’яўлення газет, радыё і тэлебачання. Вельмі характэрным з’яўляецца той факт, што ў самым пачатку інтэрнэт быў задуманы як сродак доступу да бібліятэк на адлегласці.

         У 1562 г. у Нясвіжы Сымон Будны выдаў першую ў Беларусі кнігу на беларускай мове — «Катэхізіс».

         Важнае месца ў гісторыі кнігадрукавання і культурнага развіцця Беларусі займае дзейнасць друкарні ў Заблудаве. Заблудаўскай друкарня была заснавана ў канцы 60-х гг. XYI ст. на Гарадзеншчыне, у маёнтку беларускага магната Рыгора Хадкевіча і на яго сродкі. Актыўны ўдзел у яе арганізацыі прынялі Іван Фёдараў і Пётр Мсціславец, ураджэнец беларускага горада Мсціслава. У друкарні выйшлі дзве кнігі — «Евангелле вучыцельнае» і «Псалстырь».

         Праваслаўны літаратурны і выдавецкі цэнтр, заснаваны ў Вільні братамі Мамонічамі, аказаў вялікі ўплыў на культурнае жыццё Вялікага княства Літоўскага і іншых краін. «Дом Мамонічаў», які атрымаў тры каралеўскія прывілею, меў шырокія сувязі агульнаеўрапейскага маштабу. Беларускія друкаваныя кнігі ў канцы XYI ст. літаральна пазапаўнялі Расію, для якой Мамонічы пачалі спецыяльна выдаваць літаратуру і нават мелі ў Маскве сваё прадстаўніцтва. Друкарня Мамонічаў першая ў беларускім кнігадрукаванні пачала выпускаць кірылічныя кнігі прававога характару. Першым афіцыйным выданнем стаў «Трыбунал» (1586). У 1588 г. Мамонічы надрукавалі важнае выданне — «Статут Вялікага княства Літоўскага», які існаваў ужо даўно, але ў рукапісных спісах і быў адзіным сходам законаў у Еўропе з часоў Рымскага права да Напалеонаўскага кодэкса.

          Першая друкаваная кніга ў Маскве выйшла толькі ў 1573 годзе.

         У Оршы першая тыпаграфія была заснавана  ў 1630  годзе пры Куцеінскім манастыры вядомым беларускім кнігадрукаром Спірыдонам Собалем.  У наступным годзе  ў ёй быў выдадзены “Буквар” – самая вядомая са старажытных беларускіх кніг. З’яўленне “Буквара” стала важнай падзеяй. Кніг для навучання дзяцей было вельмі мала. “Буквар” хутка заваяваў папулярнасць, бо быў невялікім па аб’ёме, але зручным у карыстанні. Адзін з экзэмпляраў захоўваецца зараз у Львове. Усяго за  25 гадоў працы ў аршанскай тыпаграфіі было надрукавана 27 кніг вялікімі па тым часе тыражамі ў сотні экзэмпляраў. У XYIІ ст. гэта тыпаграфія была буйнейшай на беларускай зямлі.

2017– год 500-годдзя беларускага кнігадрукавання. Пачаткам кнігадрукавання на Беларусі лічыцца 1517  год (6 жніўня), калі наш славуты зямляк, асветнік і гуманіст Францыск Скарына надрукаваў у Празе першую беларускую кнігу "Псалтыр", якую прысвяціў

«людям посполитым к доброму научению».
У верасні 2017 года на радзіме Скарыны ў Полацку пройдзе Дзень беларускага пісьменства.

2017– год 500-годдзя беларускага кнігадрукавання. Пачаткам кнігадрукавання на Беларусі лічыцца 1517 год, калі наш славуты зямляк, асветнік і гуманіст Францыск Скарына надрукаваў у Празе першую беларускую кнігу "Псалтыр".

У верасні 2017 года на радзіме Скарыны ў Полацку пройдзе Дзень беларускага пісьменства.

Внимание, конкурс!
500-летию белорусского книгопечатания посвящается

Могилевская областная библиотека им. В.И.Ленина и Могилевское областное отделение «Союз писателей Беларуси»  предлагают творческим и талантливым могилевчанам отметить 500-летие белорусского книгопечатания участием в конкурсе на лучшее литературное произведение, посвященное  жизни и деятельности Франциска Скорины «Скарынавай душой узлашчанае слова».

Среди наиболее ярких и значительных представителей белорусской культуры эпохи Возрождения выделяется личность Франциска Скорины. 
Он вошел в нашу историю как первопечатник и ученый, просветитель и гуманист, поэт и медик, ботаник и астроном. Через книги он стремился приобщить соотечественников к достоянию общечеловеческой культуры.
Издательскую деятельность Франциск Скорина начал в Праге при поддержке белорусских купцов из Полоцка и Вильно Богдана Онкова и Юрия Адверника. Образованный и деловой белорус положил начало белорусскому и восточнославянскому книгопечатанию. 
Именно в Праге в августе 1517 года появилась первая книга, которую Скорина посвятил «людям посполитым к доброму научению» — «Псалтырь», в предисловии к которой сообщается: «Я, Франциск Скорина, сын славного Полоцка, в лекарских науках доктор, повелел есми Псалтырю тиснути русскими словами, а словенским языком».

_____________________________________________________________________

Конкурс проводится с 15 января по 01 августа 2017 г.
Подробнее о порядке и условиях проведения конкурса в Положении о проведении конкурса.

ПОЛОЖЕНИЕ
о проведении конкурса на лучшее литературное произведение
на тему  жизни и деятельности Франциска Скорины 
«Скарынавай душой узлашчанае слова»

1. Общие положения
1.1. Литературный конкурс «Скарынавай душой узлашчанае слова» (далее Конкурс) проводится в соответствии с приказом директора УК «Могилевская областная библиотека им. В.И. Ленина» (далее Библиотека). 
1.2. Организатором конкурса является администрация и отдел белорусской и краеведческой литературы Библиотеки, Могилевское областное отделение общественного объединения «Союз писателей Беларуси».
1.3. Настоящее Положение определяет основные понятия, цели, задачи, основы организации и проведения Конкурса «Скарынавай душой узлашчанае слова».

2. Цели и задачи конкурса
Проведение Конкурса предусматривает реализацию целей и задач:

• привлечение внимания молодежи к юбилейной дате – 500-летию белорусского книгопечатания, к жизни и деятельности Франциска Скорины;
• формирование у молодежи патриотического сознания, чувства гордости за богатое духовное наследие Беларуси;
• популяризация белорусской культуры и ее духовных ценностей, выявление и поддержка талантливой молодежи;
• совершенствование организации устных форм массовой работы по пропаганде истории и культуры белорусского народа;
• повышение имиджа библиотеки, значимости и престижа профессии

современного библиотекаря.

3. Порядок проведения конкурса
3.1. Конкурс проводится в период с 15.01.2017 г. по 01.08.2017 г. 
3.2. В состав жюри Конкурса входят представители администрации и отдела белорусской и краеведческой литературы Библиотеки, Могилевского областного отделения ОО «Союз писателей Беларуси».
3.3. Информация о проведении Конкурса будет размещена в областных СМИ, опубликована в информационно-аналитическом бюллетене «Веснік бібліятэк», представлена на информационном сайте Библиотеки http://library.mogilev.by.

4. Условия проведения конкурса
4.1. Конкурс проводится в номинациях «Поэзия», «Проза», «Публицистика».
4.2. К участию в Конкурсе принимаются литературные произведения на белорусском и русском языках.
4.4. В Конкурсе принимают участие представители трех возрастных категорий:

• до 18 лет
• от 19 до 35 лет
• старше 35 лет.

4.5. Оформление работ:

• Формат Word: тип файла rtf, шрифт Times New Roman;
• Размер шрифта — 12;
• Произведения должны быть напечатаны на одной стороне листа формата А4;
• Общий объём предоставляемых работ не должен превышать 3 (трех) печатных страниц формата А4;

4.6. На отдельном листе (четвёртом) необходимо указать:

•  полные Ф.И.О.;
• дату рождения;
• место работы или учебы;
• адрес для переписки, E-mail;
• контактные телефоны.

4.7. Не принимаются к рассмотрению работы:

• исполненные с нарушением вышеперечисленных требований;
• предоставляемые на конкурс повторно;
• с нарушением этических норм;
• присланные после 1 августа 2017 года.

4.8. Конкурсные работы присылаются (с пометкой «На конкурс») до 01.08.2017 г.на электронный адрес: pisatel-mogilev@tut.by

6. Подведение итогов, награждение победителей
Итоги Конкурса подводятся на заседании жюри до 15.08.2017 г.
По итогам Конкурса победителям вручаются дипломы 1-й, 2-й, 3-й степени.
За активное участие в конкурсе жюри оставляет за собой право вручать поощрительные дипломы. Лауреаты в этих номинациях награждаются благодарственными письмами Библиотеки.
Дипломы победителям и лауреатам по номинациям вручаются на литературном вечере, который проводится в Библиотеке.

______________________________________________________________

Інфармацыйная гадзіна “Шляхамі Францыска Скарыны”

1. 1486 (1490) – Полацк;
2. 1504-1506 – Кракаў (Польшча);
3. 1512 – Падуя (Італія);
4. 1517-1519 – Прага (Чэхія);
5. 1520-1525 – Вільня;
6. 1535-1551(?) – Прага (Чэхія)

1.Францыск Скарына нарадзіўся ў сям’і полацкага купца Лукі, які гандляваў скурамі ў многіх гарадах. Гандаль ў замежных гарадах патрабаваў ведання мовы, звычаяў і законаў чужых краін. Расказы бацькі пра далёкія землі выклікалі цікавасць маленькага Францішка да пазнання свету і навук. Вучоныя мяркуюць, што пачатковую адукацыю хлопчык атрымаў у доме бацькоў, там навучыўся чытаць па “Псалтыры” і пісаць кірылаўскімі літарамі. Менавіта ў сям’і ён навучыўся любіць родны горад, які называў слаўным, навучыўся ганарыцца “людзьмі паспалітымі”, г.зн. простымі.

2.Каб вучыцца далей, Францыск Скарына павінен быў вывучыць латынь – мову навукі, культуры ў той час. Дома гэта зрабіць было немагчыма, значыць ён недзе вучыўся, магчыма, у Вільні. Найбліжэйшы ад Беларусі ўніверсітэт знаходзіўся ў Кракаве, куды ў 1504 годзе адправіўся за ведамі дапытлівы юнак. Там Францішак вывучаў арыфметыку, геаметрыю, музыку, астраномію, рыторыку, філасофію. Гэтыя навукі тады называліся вольнымі мастацтвамі. У 1506 годзе Скарына закончыў універсітэт і атрымаў сваю першую навуковую ступень бакалаўра вольных мастацтваў.

3. У 1512 годзе Скарына апынуўся ў італьянскім горадзе Падуі, які славіўся на ўсю Еўропу медыцынскім факультэтам. У той час дактароў было вельмі мала. Калі пачыналася чума ці халера, паміралі дзясяткі тысяч людзей. Беднага, але здольнага русіна дапусцілі да экзамену на атрыманне вучонай ступені доктара лекарскіх навук. Два дні адказваў Скарына на пытанні вучоных і аднагалосны быў прызнаны годным вучонага тытула, які прыраўноўваўся тады да шляхецкага звання.

4.Маючы такую бліскучую адукацыю, Францыск Скарына мог пайсці прыдворным лекарам да каго-небудзь з уладароў і жыць пад яго абаронай заможна і шчасліва. Але Скарына хацеў не толькі лячыць чалавечыя целы лекамі, але і чалавечыя душы мудрым кніжным словам. Рукапісных кніг было нямнога, бо патрабавалася шмат часу на іх перапіску. Каштавалі такія кнігі дорага, былі даступныя толькі багатым людзям. У многіх еўрапейскіх гарадах ужо існавал друкарні, Кнігі не трэба было перапісваць, іх хутка  і прыгожа друкавалі машыны. Каштавалі такія кнігі танна, былі даступныя кожнаму чалавеку.

5. Жаданне даць землякам шмат мудрых кніг на зразумелай кожнаму мове прывяло Францыска Скарыну ў Прагу, дзе была наладжана справа кнігадрукавання і самай таннай у Ейропе была папера. Тут, у Празе, 6 жніўня 1517 года выдаў Францыск Скарына першую кнігу на старабеларускай мове. Яна называлася “Псалтыр”. Таму і лічыцца 1517 год пачаткам беларускага кнігадрукавання.  Усяго ў Празе за 2 гады было выдадзена 23 кнігі Бібліі. Скарына сам пераклаў яе на беларускую мову. Асветнік звярнуўся да Бібліі, бо лічыў яе найкаштоўнейшай кнігай чалавечай мудрасці, па якой можна вывучаць розныя навукі.

6.Выданні Скарыны маюць шэраг асаблівасцей: да сваіх кніг Скарына пісаў прадмовы і пасляслоўі, на палях тлумачыў незразумелыя словы, змясціў 50 гравюр-ілюстрацый, у тым ліку свой партрэт, увёў тытульны ліст, нумарацыю старонак, падзел радкоў на словы.

7. Скарына марыў наладзіць справу кнігадрукавання на радзіме. З Прагі ён вярнуўся ў Вільну, дзе пры падтрымцы сяброў і мецэнатаў адкрыў друкарню. У 1522 годзе  выйшла “Малая падарожная кніжка”, а ў 1525 – “Апостал”. Пасля 1525 года лёс паслаў Францыску Скарыну многа выпрабаванняў: смерць брата, 17 тыдняў пазнанскай турмы за даўгі брата, смерць любімай жонкі, судовая цяжба з роднымі жонкі за спадчыну (дом у Вільні), пажар, у якім згарэў дом Скарыны, знішчэнне кніг Скарыны ў Масковіі, яшчэ адзін пажар, у якім загінуў малодшы сын Скарыны Францішак.

8.З 1535 года Скарына жыве ў Празе, працуе садоўнікам і лекарам у чэшскага караля. Акрамя кніг, якія захоўваюцца зараз у многіх краінах, наш выдатны зямляк пакінуў шмат таямніц. Невядома дакладна, калі ён нарадзіўся і калі памёр, хто ствараў гравюры да яго кніг. Вучоныя спрачаюцца пра час паступлення ў Кракаўскі ўніверсітэт, і нават пра тое, як правільна называць Скарыну – Францішак ці Францыск. Таму, калі вы захочаце стаць гісторыкамі і вывучаць жыццё Скарыны, вас могуць напаткаць важныя навуковыя адкрыцці

Віктарына ““Са слаўнага горада Полацка”

1. Якая значная ў беларускай гісторыі падзея адзначаецца ў 2017 годзе? (500-годдзе беларускага кнігадрукавання)
2. Хто паклаў пачатак беларускаму кнігадукаванню? (Ф.Скарына)
3. На якой мове друкаваў Скарына кнігі? (На старабеларускай)
4. Як называецца першая надрукаваная не старабеларускай мове кніга? (Псалтыр)
5. Каму адрасаваў Скарына свае кнігі? (Людзям паспалітым –  простым)
6. Чаму асветнік перакладаў і друкаваў кнігі Бібліі? (Лічыў Біблію найкаштоўнейшай кнігай чалавечай мудрасці)
7. Якія асаблівасці маюць выданні Скарыны? (6)
8. Колькі ўсяго выдаў кніг Скарына? (25 кніг Бібліі: 23 – у Празе, 2 – у Вільні)
9. Дзе і калі нарадзіўся першадрукар? (1)
10.  Дзе атрымаў адукацыю? (1,2,3)
11.  Чаму заняўся друкарскай справай? (4)
12.  Чаму пачаў друкаваць кнігі ў Празе? (5)
13.  Якія выпрабаванні напаткалі Скарыну? (7)
14.  Дзе правёў апошнія гады свайго жыцця? (8)
15.  Якія таямніцы пакінуў пасля сябе славуты палачанін? (8)
16.  Дзе ў 2017 годзе будзе адзначацца Дзень беларускага пісьменства? (На радзіме Скарыны ў Полацк